Circulair bouwen is een belangrijke stap richting een duurzamere bouwindustrie. Natuurlijk is het inzetten van hout als bouwmateriaal hier onderdeel van, maar circulariteit reikt verder. Dat laat kinder- en jeugdzorgkliniek Ithaka in Kloetinge zien. Voor de bouw van hun nieuwe pand, maakten ze zoveel mogelijk gebruik van materialen uit bestaande gebouwen. Wij spraken met architect Taco Tuinhof over dit bijzondere project.
Taco Tuinhof is architect bij Rothuizen Architecten. In 2020 bestaat dit bedrijf 90 jaar. Met 40 medewerkers ontwerpt Rothuizen gebouwen van de toekomst. Als architect vindt Taco het belangrijk om hierin samen te werken en voorop te lopen. Zo ook bij Ithaka. Hoewel duurzaamheid vaak een rol speelt bij zijn projecten, was dit voor de ervaren architect zijn vuurdoop wat betreft circulair bouwen.
Taco: “In 2017 kwam Emergis bij mij met de vraag om een nieuwe kinder- en jeugdzorgkliniek te ontwerpen. Door een afname in het aantal bedden voor intramurale zorg, wilden ze van twee vestigingen teruggaan naar één locatie. Dat was echter niet de enige vraag. Het nieuwe pand moest namelijk circulair gebouwd worden.”
“Circulair bouwen gaat om meer dan werken met tweedehands materialen”
“Al snel kwam ik tot de conclusie dat we, om dit te realiseren, zo min mogelijk moesten slopen. Met het ontwerp ben ik daarom uitgegaan van de bestaande klinieken. Daar wilde ik zoveel mogelijk bouwmaterialen uithalen. Maar circulair bouwen gaat om meer dan werken met tweedehands materialen. Het gaat om de toekomst. Daarom wilde ik een flexibel ontwerp maken dat met kleine ingrepen aan te passen is aan nieuwe wensen. Hoe makkelijker de inrichting namelijk te veranderen is, hoe hoger de toekomstwaarde.”
Hoewel een groot deel van de bouwmaterialen uit de twee bestaande klinieken gehaald kon worden, vond Taco dat er toch veel nieuw materiaal nodig was. Althans, tot hij een oude studievriend sprak. Taco: “Ik had mijn structuurontwerp al af toen ik toevallig een collega-architect tegenkwam. Hij vertelde me dat het gebouw van Rijkswaterstaat in Terneuzen gesloopt moest worden vanwege uitbreiding van de sluis. Dat terwijl het pand er pas sinds 2000 stond en destijds was opgeleverd als het duurzaamste kantoor van Nederland. Je kunt je voorstellen hoeveel goede onderdelen daar nog inzaten.”
“Het ooit duurzaamste kantoor van Nederland, stond op het punt gesloopt te worden.”
“Het RWS-kantoor was in mijn ogen het perfecte donorgebouw voor Ithaka. De gemeente had echter andere plannen, en wilde de sloop gewoon door laten gaan. Via de provincie Zeeland en het ministerie van Rijkswaterstaat in Den Haag heb ik het voor elkaar gekregen om de sloop om te laten zetten in een demontage. Zo konden we heel veel materialen uit dit gebouw gebruiken voor de nieuwe kliniek.”
In het uiteindelijke ontwerp heeft Taco de gevel van het RWS-pand volledig overgenomen voor Ithaka. Hij vertelt: “Al het materiaal wat in de gevel zat, was nog van hoge kwaliteit. De ramen en houten kozijnen zijn daarom in hun geheel overgezet in het nieuwe gebouw van Ithaka. Ook andere houten elementen vonden hun tweede leven in de kinder- en jeugdzorgkliniek. Zo zijn veel houten balken en vloeren uit het pand van RWS gehaald en gebruikt in de nieuwbouw.”
Het hergebruiken van materialen bracht nog een andere uitdaging met zich mee. Taco: “De materialen die uit het RWS-gebouw kwamen, moesten we opslaan en klaarmaken voor gebruik in het nieuwe gebouw. Veel houten onderdelen zaten vol met spijkers en de balken moesten op maat worden gezaagd. Een arbeidsintensieve klus. Gelukkig diende zich al snel een oplossing aan. In Middelburg heeft Emergis namelijk een locatie waar mensen werken met een afstand tot de arbeidsmarkt. Zij hebben alle houten onderdelen bewerkt en gebruiksklaar gemaakt.”
Circulair bouwen is een grote stap vooruit voor de toekomst van de bouw. Maar hoe ver zijn we al? Taco: “Om van circulair bouwen de norm te maken moet er nog veel gebeuren. Dat begint met een verandering in denkwijze. Ik noem als voorbeeld de hoogte van deuren. In het bouwbesluit staat dat een deurkozijn minimaal 230 centimeter moet zijn. De deuren in het donorgebouw waren echter maar 210 centimeter hoog. Dat zou betekenen dat we ze niet konden gebruiken. Gelukkig wilde de gemeente meedenken, en hebben ze het als renovatie bestempeld. Maar is het niet vreemd dat die regels zo streng zijn? Om een switch te maken richting circulair bouwen, moeten we dit veel meer met een open blik benaderen.”
“Verder is het in mijn optiek belangrijk dat we meer rekening gaan houden met de waarde van materialen. Ik noem als voorbeeld het aanleggen van leidingen. Nu zijn we meteen geneigd om een gat te zagen in een houten balk als daar een leiding doorheen moet. Daarbij realiseren we ons niet dat zo’n gat de waarde van een balk halveert. Als we diezelfde leiding anders integreren, blijft de balk heel en de waarde behouden.”
“Om van circulair bouwen de norm te maken, is een verandering in denkwijze noodzakelijk”
“Ook in de bouw zelf moeten we al veel meer rekening houden met later. Denk bijvoorbeeld aan het demontabel maken van onderdelen. Arbeid kost immers tijd, en dus geld. Als je een kozijn makkelijk uit de gevel kunt halen, is het veel aantrekkelijker om het ergens anders een tweede leven te geven.”
Met een groep enthousiaste partners die de circulaire uitdaging zagen zitten, hebben Emergis en Rothuizen de bouw in eigen beheer gerealiseerd. Een klus die soms meer tijd kostte dan vooraf bedacht, maar waar iedereen met veel voldoening op terugkijkt. Ithaka heeft Taco als architect ook iets nieuws opgeleverd. Hij vertelt: “Dankzij dit project kijk ik als architect anders naar mijn ontwerpproces. Ik doe nu bijvoorbeeld voordat ik begin een scan van materialen die ik een tweede leven kan geven. Dat zorgt voor een ander verloop van het ontwerpproces, maar geeft daarbinnen juist een nieuw soort vrijheid. In de toekomst wil ik hier nog veel meer mee gaan doen.”
Hoewel hout van zichzelf al een duurzaam bouwmateriaal is [linken naar artikel Michel], valt er op het gebied van circulariteit nog veel winst te behalen. Met een andere manier van denken over de inzet van bouwmaterialen en een verandering in de regelgeving, zetten we goede stappen richting een circulaire toekomst. Taco wil zich de komende jaren verder inzetten voor het verduurzamen van de Nederlandse bouw, zodat projecten zoals Ithaka de regel worden in plaats van de uitzondering.
Op de hoogte blijven van al het nieuws over houten kozijnen? Houd de website in de gaten en volg ons op Instagram, Twitter en LinkedIn.
Timmerfabriek Dieleman was één van de partners in dit bijzondere project. Dieleman leverde al de kozijnen voor het gebouw van Rijkswaterstaat dat is gebruikt als donorgebouw. Die kozijnen konden een-op-een overgezet worden in de kinder- en jeugdzorgkliniek. Voor de nieuwe houten onderdelen die nodig waren, heeft Dieleman gekozen voor FSC-gecertificeerd hout. Daarnaast hebben ze bij het maken van de nieuwe onderdelen veel meer stilgestaan bij de manier van monteren. Zo is demontage in de toekomst veel makkelijker, waardoor houten onderdelen hun waarde behouden.